Misleidende etiketten en claims? – Deel 3

Iedereen is ze wel eens tegengekomen op verpakkingen van voedingsmiddelen: mooie afbeeldingen met serveersuggesties en slogans die misschien net iets te mooi klinken om waar te zijn.

Zoals ik in deel 2 van deze blogserie al aangaf zijn voedings- en gezondheidsclaims Europees gereguleerd en mogen deze niet op verpakkingen staan zonder geldige wetenschappelijke onderbouwing. Als er iets op een verpakking staat wat niet klopt, dan wordt dit gezien als misleidend.

In het laatste deel van deze blogserie ga ik iets dieper in op wat misleiding nu eigenlijk is.

Misleiding vs. verleiding

Fabrikanten zullen er alles aan doen om ervoor te zorgen dat jij hun product koopt. In een industrie waar de competitie zo hoog ligt, worden alle trucjes uit de kast gehaald om het product zo goed mogelijk te verkopen. Ook het etiket is een onderdeel van de marketingstrategie. Mooie plaatjes, claims en interessante productnamen trekken aandacht en verleiden jou tot het kopen van het product.

Alleen is de scheidslijn tussen verleiding en daadwerkelijke misleiding soms nogal onduidelijk. Het voedingsproduct mag dan wel aan alle wettelijke regeltjes voldoen, de consument kan er toch anders naar kijken. Je hebt het misschien wel eens voorbij zien komen: een pak aardbeienyoghurt met op de verpakking een kommetje yoghurt met veel verse aardbeien. Draai je het product om en kijk je naar de ingrediënten, dan blijkt er ineens maar 0,5% aardbei in te zitten. Misleidend…?

Voedselinformatie mag niet misleidend zijn

In de Europese Unie zijn er strenge regels waar voeding aan moet voldoen. Een belangrijke regel vanuit Europese levensmiddelenwetgeving is dat voedselinformatie niet misleidend mag zijn. Deze regel dient om consumenten te beschermen. Dit betekent niet alleen dat het etiket niet misleidend mag zijn, maar geldt ook voor de reclame en promotie over het product.

Wat is misleiding?

Misleiding is het achterhouden van informatie óf het verstrekken van onjuiste informatie over een product door de producent of verkoper.

De regels voor informatieverstrekking waar een producent aan moet voldoen staan vastgelegd in EU verordening 1169/2011 Voedselinformatie aan consumenten. In Nederland wordt dit gehandhaafd door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Ook de Reclame Code Commissie heeft richtlijnen opgesteld voor Nederlandse bedrijven.

Ondanks deze richtlijnen komt het met enige regelmaat voor dat bedrijven niet voldoen aan de regels. Dit kan variëren van echte fraude (bijvoorbeeld het fipronil schandaal met eieren in 2017) tot situaties waar de verpakking een ander beeld geeft dan wat het voedingsproduct daadwerkelijk is.

Begin 2017 deed de Consumentenbond een onderzoek naar misleiding op voedselverpakkingen en vond drie veelvoorkomende vormen van misleiding:

(1) Ingrediënten die op de voorkant benoemd/afgebeeld worden die niet of nauwelijks in het product zitten.

(2) Het product lijkt gezonder dan dat het daadwerkelijk is (bijvoorbeeld door het verdoezelen van ‘ongunstige’ ingrediënten zoals suiker).

(3) Het product wordt aantrekkelijker gemaakt door termen zoals ‘natuurlijk’, ‘vers’ en ‘ambachtelijk’.

Vooral deze laatste drie termen zijn interessant, omdat deze niet wettelijk gereguleerd zijn. Iedere producent zou deze termen op hun producten kunnen zetten. ‘Vers’ sinaasappelsap dat een hittebehandeling heeft ondergaan, of gemaakt is van geconcentreerd sinaasappelsap zou dus volgens het rapport van de consumentenbond kunnen worden bestempeld als misleidend.

De term ‘biologisch’ is overigens wel een gereguleerde term, dit betekent (onder andere) dat minimaal 95% van de biologische ingrediënten van agrarische oorsprong moet zijn.

Steeds meer organisaties zijn bezig met het kenbaar maken van misleidende of verwarrende praktijken. Dit gebeurt niet alleen achter gesloten deuren, maar komt ook zeker voor in de (sociale) media. Ieder jaar wordt ‘het gouden windei’ uitgereikt aan het product wat het meest misleidend is in de supermarkt volgens consumenten. Voor deze uitreiking worden ieder jaar de meest misleidende producten uit de supermarkt naast elkaar gelegd, waarna je als consument kan stemmen. Voor de meeste producten die geselecteerd worden, geldt dat het bedrijf en/of de verpakking pretendeert iets te zijn wat het niet is. Het lijkt dus gezonder, beter voor het milieu of een ingrediënt te bevatten wat er niet of weinig in zit.

Vaak zie je gelukkig wel dat bedrijven met deze kritieken aan de slag gaan om hun product te verbeteren. Want ook al voldoet het product aan de Europese levensmiddelenwetgeving, het bedrijf heeft ook een verantwoordelijkheid naar de consument toe om niet verwarrend over te komen.

Conclusie

In de supermarkt zul je niet gauw producten tegenkomen die écht misleidend zijn. Want zouden ze dat wel zijn, mogen ze ook niet verkocht worden, anders worden ze aangepakt door de NVWA of de Reclame Code Commissie. Wel zul je met regelmaat producten tegenkomen die de grens van verwarring opzoeken om jou te verleiden om het product te kopen.

Mijn tip: draai zo nu en dan de verpakking eens om en kijk wat er écht in zit en vergelijk het met gelijkaardige producten. Zo blijf je goed geïnformeerd en kun jij de beste keuze tussen al die verschillende producten maken. En zoals al eens eerder genoemd: klinkt het te mooi om waar te zijn, dan is dat waarschijnlijk ook zo ;).

Mocht je het interessant vinden, kan je via deze link een korte quiz doen over etiketten, gemaakt door Het Voedingscentrum.

Laat vooral weten hoeveel je goed had!